Propozycja Europejskiego Niebieskiego Ładu

Propozycja Europejskiego Niebieskiego Ładu zyskuje na znaczeniu w Unii Europejskiej. W dniu 26 października 2023 r., w pełnej sali budynku Charlemagne w Brukseli, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) oficjalnie zaprezentował nową strategię dla Komisji Europejskiej. Celem tej strategii jest rewizja i rozwój podejścia do ekonomii, legislacji, współpracy oraz zarządzania wodami na terenie Europy i poza jej granicami.

Oliver Röpke, Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES), przedstawił szczegółową deklarację polityczną, która obejmuje 15 kluczowych wytycznych oraz 21 specyficznych inicjatyw mających na celu wprowadzenie w życie koncepcji Niebieskiego Ładu. Podczas swojego wystąpienia Röpke podkreślił znaczenie wody jako priorytetu, zwracając uwagę na konieczność wyciągania wniosków z dotychczasowych błędów w obszarach klimatu, energetyki i zarządzania surowcami krytycznymi. „Musimy opracować niezależną strategię wodną, która będzie współgrać z Zielonym Ładem Unii Europejskiej i odpowiadać na wyzwania związane z zasobami wodnymi”, stwierdził Röpke, zwracając się do zgromadzonych. Jego propozycje mają na celu nie tylko ochronę zasobów wodnych, ale również zapewnienie ich zrównoważonego wykorzystania w przyszłości, co jest kluczowe dla długoterminowej stabilności i dobrobytu Europy.

Z raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) wynika, że około 20% terytorium Europy i 30% jej mieszkańców boryka się ze średniorocznym deficytem wody. Jest to efekt zmian klimatycznych, ale również niewłaściwego zarządzania zasobami wodnymi. Oliver Röpke, zwracając uwagę na tę sytuację, podkreślił, że obecne polityki Unii Europejskiej w zakresie zarządzania wodą są niewystarczające i wymagają pilnej aktualizacji, podobnie jak to miało miejsce w przypadku Zielonego Ładu w odpowiedzi na kryzys klimatyczny.

W kontekście nadchodzących wyborów do Parlamentu Europejskiego i Komisji w czerwcu 2024 r., trwają prace nad ustaleniem priorytetów na nową kadencję. Niektóre inicjatywy mogą zostać zaprezentowane już tej wiosny. Permille Weiss, przewodniczący Grupy Wodnej Parlamentu Europejskiego, podkreślił konieczność umieszczenia kwestii wody na czołowej pozycji w agendzie następnej kadencji. „Musimy nadać wodzie priorytetowe miejsce w naszych planach” – powiedział Weiss.

Parlament Europejski wyraża pełne poparcie dla inicjatywy Niebieskiego Ładu. „To właśnie potrzebujemy – holistyczne, dobrze ustrukturyzowane i oparte na solidnych dowodach podejście do zarządzania naszymi cennymi zasobami wodnymi. Nie może być Zielonego Ładu bez Niebieskiego Ładu” – podsumował sytuację przedstawiciel Parlamentu. Ta deklaracja podkreśla znaczenie zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska, w którym zarządzanie zasobami wodnymi jest kluczowym elementem dążenia do zrównoważonego rozwoju w Europie.

W efekcie tych wysiłków powstał dokument, który jest oparty na fundamentalnych zasadach i wartościach. Jest to wyraz konieczności podjęcia wspólnych działań i wypracowania rozwiązań, które przyczynią się do zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi. Oto kluczowe zasady i cele zawarte w tym dokumencie:

1. Symbiotyczne działanie: Podkreślono konieczność współpracy i wzajemnej zależności między różnymi sektorami gospodarki, aby osiągnąć spójne podejście do zarządzania wodą.
2. Odbudowa ekosystemów rzecznych i podmokłych: Nadrzędnym celem jest przywracanie i odbudowa naturalnych ekosystemów wodnych, które odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej.
3. Prawo dostępu do wody: W kontekście istniejącej sytuacji, gdzie 400 000 osób w Unii Europejskiej pozostaje bez dostępu do czystej wody, a prawie 6 milionów pozbawionych jest dostępu do urządzeń sanitarnych, nacisk kładzie się na zapewnienie powszechnego dostępu do wody jako podstawowego prawa człowieka.
4. Woda jako dobro wspólne: Woda jest uważana za wspólny zasób, który powinien być chroniony i dostępny dla wszystkich obywateli, niezależnie od ich statusu społecznego czy ekonomicznego.
5. Społeczeństwo inteligentne wodnie: Dążenie do stworzenia społeczeństwa, które jest świadome i odpowiedzialne w zakresie zużycia wody oraz zna swoje wpływy na środowisko wodne.
6. Odpowiedni plan finansowy: Wypracowanie strategii finansowania, która umożliwi inwestowanie w infrastrukturę i projekty związane z zarządzaniem wodą, zapewniając jednocześnie trwałą i zrównoważoną eksploatację zasobów.
7. Odpowiednie zarządzanie: Wdrażanie efektywnego i transparentnego zarządzania zasobami wodnymi, które uwzględnia zarówno aspekty ekologiczne, jak i społeczne.

Sekcja obejmuje również ambitne cele, w tym 21 konkretnych działań, które skupiają się na zwalczaniu ubóstwa wodnego, poprawie efektywności infrastruktury wodnej oraz przeciwdziałaniu zagrożeniom wynikającym ze zmian klimatu. Te cele stanowią integralną część długofalowej strategii, która ma na celu zapewnienie równowagi między potrzebami ludzi a ochroną naszych cennych zasobów wodnych.

Według Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES), istotnym krokiem jest stworzenie platformy konsultacyjnej dla europejskich interesariuszy, wzorowanej na platformie zajmującej się gospodarką o obiegu zamkniętym. Celem tej platformy byłaby wymiana najlepszych praktyk, opracowywanie szczegółowych standardów dotyczących jakości i wykorzystania wody w sektorach rolnictwa i przemysłu oraz promowanie partnerstw i inicjatyw związanych z gospodarką wodną o obiegu zamkniętym, zwłaszcza w kontekście ponownego wykorzystania wody.

Platforma ta powinna być wspólnie zarządzana przez EKES, Komisję Europejską, Parlament Europejski i Europejski Komitet Regionów. Dodatkowo, istnieje apel o utworzenie Europejskiego Centrum Wodnego o zasięgu międzynarodowym, które mogłoby służyć wsparciem zarówno państwom członkowskim UE, jak i innym krajom.

Aby podkreślić polityczne znaczenie Błękitnego Ładu UE, proponuje się uwzględnienie go w specjalnym mandacie dla wiceprzewodniczącego Komisji lub komisarza odpowiedzialnego za zasoby wodne. Na poziomie międzynarodowym, polityka zagraniczna Unii Europejskiej powinna wzmacniać dyplomację wodną, w tym poprzez współpracę na rzecz rozwoju związaną z zarządzaniem wodą.

Kluczowym aspektem rozważań jest kwestia finansów w ramach Niebieskiego Ładu. Aby ten ambitny plan miał szanse na realizację, konieczne jest opracowanie własnej strategii ekonomicznej. Poza istniejącymi już funduszami na poziomie krajowym, istnieje pilna potrzeba stworzenia unikalnego, wspólnotowego Funduszu Niebieskiej Transformacji, którego dokładne parametry i cele jeszcze nie zostały ustalone. Głównym celem tego funduszu będzie wspieranie projektów związanych z infrastrukturą, które przyczynią się do adaptacji do zmiany klimatu oraz zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi.

Fundusz będzie również służyć wsparciu w badaniach i wdrażaniu innowacyjnych technologii, promowaniu nowych umiejętności (tak zwanych „niebieskich miejsc pracy”) oraz działaniom mającym na celu zmniejszenie nierówności w dostępie do wody i usług sanitarnych.

Ponadto, ważne jest, aby dochody z koncesji i opłat były poddane przeglądowi, z poszanowaniem zasady, że woda jest dobrem wspólnym. Ten aspekt został podkreślony przez Pedro Arrojo-Agudo, specjalnego sprawozdawcę ONZ ds. wody, który uczestniczył w wydarzeniu. Dążenie do zapewnienia równego dostępu do wody i usług sanitarnych musi być integralną częścią strategii finansowej Niebieskiego Ładu.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) proponuje, aby ścisłe monitorowanie i lepsza regulacja obejmowały prawa do poboru wody, zezwolenia, licencje, prawa umowne i integralną własność wód. Celem jest zapobieżenie nadużywaniu tych praw do celów komercyjnych. Dodatkowo, EKES wzywa do wprowadzenia restrykcyjnych przepisów, które zabezpieczą zasoby wodne Unii Europejskiej przed wykorzystywaniem ich przez podmioty gospodarcze z państw trzecich.

W przypadku udzielania licencji i zezwoleń na cele komercyjne, EKES sugeruje, że powinny one podlegać szczególnym ramom regulacyjnym, które są przejrzyste i zrównoważone oraz traktują wodę jako wspólne dobro. W sytuacjach, które są kluczowe dla zdrowia publicznego i dobrobytu obywateli UE, takich jak kryzysy lub susze, instytucje publiczne powinny mieć możliwość odzyskiwania praw do wody od sektora prywatnego, przy jednoczesnym zapewnieniu godziwej rekompensaty.

W kontekście odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw (ESG), EKES sugeruje, że oprócz obecnie istniejącej etykiety energetycznej UE, powinna być również wprowadzona etykieta dotycząca zużycia wody potrzebnej do produkcji (a także oceny śladu wodnego przedsiębiorstwa). Ma to na celu zwiększenie świadomości konsumentów w kwestii wpływu ich wyborów konsumenckich na zasoby wodne i środowisko.

Posłanka do Parlamentu Europejskiego, Permille Weiss, podkreśla kluczową rolę posiadania przejrzystych, łatwo dostępnych, interoperacyjnych, publicznie dostępnych i wiarygodnych danych w kontekście rozwoju Niebieskiego Ładu. Jak stwierdziła, jest to niezwykle istotne, aby umożliwić wzajemną inspirację i skuteczniejsze kierowanie alokowanymi środkami finansowymi. W rzeczywistości, aby rozwijać inicjatywy związane z Niebieskim Ładem, niezbędna jest dogłębna wiedza na temat stanu infrastruktury wodnej oraz dostępności usług wodnych i sanitarnych w każdym państwie członkowskim.

W ramach wniosku zaznacza się, że „Eurostat i OECD, we współpracy z krajowymi urzędami statystycznymi, powinny regularnie zbierać agregowane dane dotyczące dostaw wody pitnej i gospodarki ściekami z zakładów użyteczności publicznej”. Te dane powinny być zbierane na podstawie wspólnej metodologii, obejmując dostawców wody, którzy dostarczają co najmniej 10 000 m³ dziennie lub obsługują co najmniej 5 000 osób. Jak wyjaśniła Permille Weiss, to działanie przyczyni się także do stworzenia wspólnoty wiedzy i innowacji w ramach Europejskiego Instytutu Technologii, która skoncentruje się na rozwoju innowacji opartych na wiedzy dostarczanej przez zebrane dane.

Autor: Tomasz Lubicz